Osteoporoza to schorzenie coraz częściej diagnozowane nie tylko u osób w podeszłym wieku, ale także w grupie młodych pacjentów. Nie bez powodu nadaje się jej miano „cichej epidemii”. Niestety poświęca się temu problemowi zbyt mało uwagi, a prowadzone działania profilaktyczne nadal są mało skuteczne.
Część chorych uznaje swoją jednostkę chorobową za nieodłączne zjawisko towarzyszące procesowi starzenia się organizmu. Seniorzy zmagający się z osteoporozą niejednokrotnie samodzielnie muszą wyszukiwać informacje na temat żywienia w tej jednostce chorobowej. W zespole medycznym sprawującym opiekę nad chorym – oprócz lekarza i ortopedy/fizjoterapeuty – powinien pojawić się także dietetyk, ponieważ właściwie dobrana dieta może usprawnić codzienne funkcjonowanie pacjenta i wspomóc terapię.
Leczenie osteoporozy jest przede wszystkim ukierunkowane na zapobieganie lub opóźnienie pojawienia się pierwszego złamania, a jeżeli takie już wystąpiło, należy minimalizować ryzyko wystąpienia kolejnych złamań.
Środki farmakologiczne poprawiają jakość układu kostnego, wzmacniają kości i przyczyniają się do zwiększenia ich wytrzymałości pod względem możliwych mechanicznych obciążeń.
Dużą rolę w terapii osteoporozy ogrywa także rehabilitacja. Pacjent w podeszłym wieku, ale także młoda osoba zmagająca się z opisywaną jednostką chorobową, powinni zostać objęci opieką fizjoterapeuty i/lub ortopedy.
Okazuje się, że leczenie niefarmakologiczne osteoporozy jest nie mniej ważne niż leczenie przy użyciu leków. Do tej grupy czynników wspierających terapię, oprócz rehabilitacji, powinno także należeć odpowiednie żywienie seniora z osteoporozą. Dietetyk jest osobą, która także powinna znaleźć miejsce w zespole medycznym zajmujących się chorym1–4.
O czym warto pamiętać, układając zalecenia dietetyczne dla seniora z osteoporozą
Zarówno lekarze, jak i dietetycy zalecają suplementację witaminą D3 osobom, które jeszcze nie borykają się z osteoporozą, ale chcą jej zapobiegać, oraz pacjentom z już zdiagnozowanym schorzeniem. Suplementacja opisywaną witaminą nie tylko wykazuje korzystne działanie na metabolizm układu kostnego, ale także poprawia siłę mięśni szkieletowych naszego podopiecznego i zmniejsza u niego ryzyko wystąpienia upadku (poprzez receptorowe działanie witaminy na mięśnie). W kwestii doboru dawki i rodzaju suplementu warto poradzić się lekarza prowadzącego pacjenta. Dodatkowo dietę pacjenta warto urozmaić o tłuste ryby morskie i pełne mleko (jeżeli pacjent je toleruje), jaja i oleje roślinne. Dietetyk może także zalecić pacjentowi lub rodzinie zajmującej się nim, by w słoneczne dni w godzinach przedpołudniowych, jeżeli będzie to możliwe, starali się zadbać o to, by chory miał chociaż przez 15–20 minut kontakt skóry z promieniami słonecznymi, odkrywając na słońce np. kończyny górne i dolne oraz twarz. Na podstawie obserwacji można przyjąć, że takie zalecenie powinno być w zasadzie normą, gdyż w ostatnio powszechna staje się skłonność seniorów do przebywania w pomieszczeniach zamkniętych, a to ogranicza wewnętrzną syntezę witaminy D w skórze pacjenta pod wpływem światła słonecznego. W związku z tym potęguje się prawdopodobieństwo rozwoju niedoboru witaminy D w organizmie4–12.
Podobne korzystne efekty terapii osteoporozy uzyskuje się poprzez zwiększenie podaży wapnia z diety i w postaci suplementów. Jednak dawkę i rodzaj suplementu powinien dobrać lekarz. Dietetyk, układając plan żywienia dla seniora z osteoporozą, szczególnie musi zadbać o urozmaicenie jadłospisu w produkty bogate w wapń (np. jogurt naturalny, ser twarogowy, ser żółty, kefir, migdały, orzechy brazylijskie, brokuły, jarmuż, nasiona lnu lub nasiona chia). Należy przy tym pamiętać o innych trudnościach, z jakimi boryka się senior, jak np. utrata uzębienia i konieczność noszenia sztucznego uzębienia czy problem ze zmniejszonym wydzielaniem śliny przez ślinianki i uczuciem suchości w jamie ustnej, co może stać się problemem w spożywaniu niektórych proponowanych przez nas produktów obfitujących w wapń. W takiej sytuacji zaleca się szukanie rozwiązań tych problemów, np.:
- proponując ser twarogowy chudy, można zalecać wymieszanie go z jogurtem naturalnym, co powinno ułatwić przełknięcie porcji posiłku,
- ziarna i orzechy dodawać jako składnik pożywnego koktajlu, w takiej wersji będziemy mieć pewność, że duże twarde kawałki zostały pokruszone i są łatwe do przełknięcia.
Są to drobne zalecenia, ale z pewnością znacząco ułatwią seniorowi korzystanie z diety. Oprócz wzbogacenia diety w wapń, należy też pamiętać o czynnikach, które mogą zmniejszać jego wchłanianie w przewodzie pokarmowym pacjenta. Trzeba pamiętać, że wraz z wiekiem fizjologicznie zmienia się kwasowość żołądka oraz zdolność do trawienia i wchłaniania niektórych składników diety. Warto więc unikać czynników zewnętrznych, które mogą potęgować trudności w przyswajaniu przez organizm wapnia, jak np.:
- szczawiany – związki obecne w liściach roślin zielonych (np. szczaw, szpinak, rabarbar);
- fityniany – związki obecne w produktach zbożowych (np. płatki jęczmienne, chleb razowy) i suchych nasionach roślin strączkowych;
- nadmiar w diecie produktów będących dobrym źródłem fosforu, takich jak wędliny czy mięso zwierzęce; choć dostarczają one białko, oprócz tego wprowadzają do organizmu fosfor konkurujący z wapniem w przewodzie pokarmowym człowieka;
- nadmiar w diecie sodu i białka zwierzęcego.
Do czynników zmniejszających biodostępność wapnia należą także:
- niedobór witaminy D3,
- używki (alkohol, kawa),
- stres,
- przyjmowane leki, np. kortykosteroidy, niektóre antybiotyki, leki moczopędne.
Istnieją też czynniki sprzyjające wchłanianiu wapnia, jak np. laktoza, niektóre aminokwasy, kwas cytrynowy czy wspomniana wyżej witamina D3.
W planie dietetycznym dla pacjenta zmagającego się z osteoporozą należy zadbać nie tylko o odpowiednią podaż aktywnej formy witaminy D, tj. 1,25(OH)2D3, czy wapnia, ale także magnezu. Jego niedobór będzie nie tylko osłabiał wchłanianie wapnia z pokarmu, ale także negatywnie oddziaływał na siłę mięśni i ich skurcz, co w przypadku zapobiegania upadkom odgrywa ogromne znaczenie. Magnez można dostarczać z dietą, włączając do jadłospisu produkty bogate w ten składnik (np. kakao, kasza gryczana, pestki dyni, orzechy laskowe) i suplementując – tym jednak powinien zająć się lekarz4–12.
Układając plan żywienia dla seniora zmagającego się z osteoporozą, dietetyk powinien myśleć nie tylko o zaleceniach żywieniowych w tej jednostce chorobowej, lecz wziąć też pod uwagę wiek pacjenta i możliwość współwystępowania innych schorzeń i problemu wielolekowości. Dlatego wskazując, jakie produkty w diecie są zalecane, a jakich lepiej unikać, nie można koncentrować się tylko na osteoporozie. Dodatkowo nie można zapomnieć o tym, że wraz ze starzeniem się organizmu dochodzi do fizjologicznych zmian, które dotykają nie tylko wzroku i słuchu, ale też przewodu pokarmowego, układu mięśniowego. Jeden pacjent z osteoporozą może samodzielnie wykonywać zalecenia dietetyczne, inny będzie potrzebował pomocy osób bliskich sprawujących nad nim opiekę. Ważne jest, by dietetyk dostosował zalecenia do stanu zdrowia pacjenta i jego poziomu samodzielności w chorobie.