Celiakia (synonim: glutenozależna choroba trzewna) − to choroba zapalna jelita cienkiego o podłożu immunologicznym, spowodowana trwałą nietolerancją glutenu zawartego w zbożach (m.in. w pszenicy, życie i jęczmieniu). Występuje u osób z predyspozycją genetyczną. Celiakia jest uważana obecnie za jedną z najczęściej występujących na świecie chorób uwarunkowanych genetycznie. Częstość występowania potwierdzonej celiakii u osób dorosłych wynosi do 1,0%.
Podobnie jak w przypadku innych chorób autoimmunologicznych, celiakia jest rozpoznawana częściej u kobiet niż u mężczyzn (3−4 x częściej). Choroba trzewna charakteryzuje się zaburzeniami wchłaniania wynikającymi z prozapalnego uszkodzenia śluzówki jelita cienkiego z towarzyszącym zanikiem kosmków jelitowych. Celiakia została po raz pierwszy wykryta i przez wiele lat rozpoznawana na podstawie jej klasycznych objawów (nasilona, przewlekła biegunka z towarzyszącym osłabieniem, bólami i wzdęciami brzucha). W latach 40. ubiegłego wieku duński pediatra Wiliam K. Dicke wykrył zależność pomiędzy dietą zawierającą gluten a rozwojem celiakii. Obserwacji tych dokonano w czasie II wojny światowej, kiedy to Dicke stwierdził ustąpienie objawów celiakii na obszarach, na których brakowało pożywienia zawierającego gluten, i nawrót dolegliwości u pacjentów po wojnie w wyniku ponownego powrotu do diety bogatej w gluten. Obecnie uważa się, że u większości osób dorosłych występują objawy niespecyficzne lub choroba przebiega bezobjawowo. Wpływa to na opóźnioną i obniżoną wykrywalność choroby. Dla zobrazowania przebiegu choroby porównuje się ją z górą lodową: wierzchołek stanowią pacjenci z klasycznymi objawami choroby (m.in. biegunka), a pod wodą znajduje się kilka razy większa grupa pozostałych chorych (postacie atypowe i bezobjawowe).
Nierozpoznana i nieleczona celiakia może prowadzić do wielu zaburzeń, w tym m.in.: hematologicznych (niedokrwistość), ginekologiczno-położniczych (niepłodność, wzrost częstości samoistnych poronień), metabolicznych (osteopenia/osteoporoza) i neurologicznych (migrena, padaczka). Nieleczona celiakia zwiększa również ogólne ryzyko zachorowania na złośliwe nowotwory jelita cienkiego. Skuteczne leczenie (dieta bezglutenowa) wprowadzone wcześnie i kontynuowane przez całe życie zmniejsza ryzyko wystąpienia wymienionych powikłań.
W ostatnich latach zdecydowanie wzrosła wykrywalność celiakii wśród dorosłych. Zawdzięczamy to wprowadzeniu nowoczesnych testów diagnostycznych: badanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie (IgATTG). Rozpoznanie celiakii powinno być potwierdzone wykonaniem oceny wycinka z dwunastnicy (gastroskopia).
Badania wskazują, że ryzyko zachorowania na celiakię jest większe u pacjentów z innymi chorobami autoimmunologicznymi, w tym: choroby autoimmunologiczne tarczycy (choroba Hashimoto, choroba Gravesa i Basedowa), cukrzyca typu 1, choroba Addisona1, 2. W przypadku choroby Hashimoto częstość występowania celiakii ocenia się na około 6%, wg niektórych badań jest ona 10 x większa niż w ogólnej populacji. Wynika to m.in. z podobnych uwarunkowań genetycznych. Niestety brak jest jednoznacznych zaleceń dotyczących diagnostyki w kierunku celiakii u osób z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Problem jest bardzo istotny, gdyż występowanie choroby Hashimoto dotyczy coraz większej grupy osób dorosłych. Na co w związku z tym powinni zwrócić uwagę pacjenci z chorobą Hashimoto i prowadzący ich lekarze? Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na niespecyficzne objawy mogące sugerować występowanie celiakii.
U następujących pacjentów z chorobą Hashimoto należy wykonać badania w kierunku celiakii:
- pacjenci z klasycznymi objawami choroby trzewnej (m.in. biegunka),
- pacjenci, u których występują niespecyficzne objawy sugerujące możliwość choroby trzewnej (wzdęcia, zaparcia),
- pacjenci, u których występują zaburzenia mogące wskazywać na współistnienie celiakii (m.in. niedokrwistość, bezpłodność, poronienia),
- pacjenci, u których zapotrzebowanie na tyroksynę jest wysokie (np. szczupła osoba wymagająca podawania 200 ug tyroksyny),
- pacjenci, u których występuje dodatkowo inna choroba autoimmunologiczna (np. cukrzyca typu 1),
- pacjenci obciążeni rodzinnie (np. celiakia u rodziców, rodzeństwa).
WIĘCEJ O DIECIE BEZGLUTENOWEJ W ARTYKUŁACH:
- Diagnostyka chorób glutenozależnych (nr 16/2018)
- Monitorowanie diety bezglutenowej (nr 13/2017)
- Dieta bezglutenowa - moda czy konieczność (nr 2/2015)
- Ryzykowne geny w celiakii (nr 5/2016)
- Reakcje krzyżowe w celiakii (nr 2/2015)
- Gluten w diecie dzieci i niemowląt a ryzyko celiakii (nr 7/2016)
- Nie tylko dietoterapia - psychologiczne aspekty celiakii (nr 2/2015)
