Nadal trudno wskazać konkretne czynniki wywołujące chorobę Parkinsona. Niestety, brak takiej wiedzy sprawia światu medycznemu ogromny kłopot nie tylko we właściwym leczeniu tego schorzenia, ale przede wszystkim w jego zapobieganiu. Dzięki licznie prowadzonym badaniom na ten temat można jednak zaobserwować pewne prawidłowości pozwalające na zmniejszenie ryzyka wystąpienia tej jednostki chorobowej. Naukowcy podkreślają, iż istotną rolę odgrywa prawidłowy sposób żywienia i prowadzony styl życia.
Znaczenie diety w zapobieganiu choroby Parkinsona
Naukowcy wskazują, iż niewłaściwe nawyki żywieniowe mogą w sposób negatywny wpływać na stan naszego zdrowia, zwiększając m.in. ryzyko rozwoju chorób o podłożu neurodegeneracyjnym1, 2.
W literaturze pojawiają się doniesienia, iż mężczyźni, u których dieta obfituje w mleko krowie i produkty nabiałowe, są bardziej narażeni na wystąpienie choroby Parkinsona (ryzyko zachorowania zwiększa się o 50%) niż kobiety spożywające te same ilości mleka i nabiału. Badacze nie nawołują do całkowitej rezygnacji z produktów nabiałowych w diecie, tylko do zachowania umiaru w ich spożyciu. Rodzi się zatem pytanie o to, jaka ilość może być uznawana za „rozsądną”? To jeden z wielu przykładów pokazujących jak bardzo skomplikowany jest temat związany nie tylko z patogenezą, ale i układaniem zaleceń mających na celu profilaktykę choroby Parkinsona1−4.
W ostatnich latach zwracano również dużą uwagę na wpływ kwasu arachidonowego (duże jego ilości znajdują się w tłustym mięsie) jako czynnika przyczyniającego się do rozwoju m.in. chorób neurodegeneracyjnych. Obecnie zaleca się zachowanie umiaru w jego spożyciu, co widać też w nowych zaleceniach piramidy żywienia5, 6.
Zaobserwowano także, iż osoby spożywające pewne produkty częściej niż inni rzadziej chorują na Parkinsona. Przypuszcza się, że opisywane zjawisko jest związane z większym przyjęciem w diecie określonych związków, które mogą wykazywać np. działanie neuroprotekcyjne.
Liczne wyniki badań wskazują także na korzystne efekty stosowania diety śródziemnomorskiej w profilaktyce licznych schorzeń, w tym chorób neurodegeneracyjnych7.
Naturalne składniki diety o działaniu neuroprotekcyjnym
W literaturze można znaleźć liczne przykłady związków wykazujących działanie neuroprotekcyjne. W przypadku choroby Parkinsona na szczególną uwagę zasługują m.in. te przedstawione poniżej.
KAROTENOIDY
Według naukowców β-karoten, którego źródłem w diecie są m.in. pomarańczowe oraz żółte owoce i warzywa, pełni istotną rolę w zapobieganiu chorobom neurodegeneracyjnym, w tym rozwojowi Parkinsona. Działanie neuroprotekcyjne β-karotenu najprawdopodobniej związane jest z jego właściwościami antyoksydacyjnymi. Wykazuje zdolność usuwania z organizmu nadtlenków lipidów oraz tlenu singletowego. Podobny wpływ wykazuje likopen − poprzez działanie zmniejszające stres oksydacyjny w organizmie8, 9.
SULFORAFAN
Sulforafan − to substancja wykazująca działanie przeciwutleniające, redukująca wolne rodniki i aktywująca proteinę Nrf2 (stymulującą w organizmie enzymy detoksykujące). Jej źródłem w diecie są głównie warzywa krzyżowe, takie jak: brokuły, kiełki brokułów, kapusta, kalafior. Jednak przed zaproponowaniem pacjentom stosowania w diecie wymienionych warzyw − jako dobrego źródła sulforafanu, który według doniesień naukowych może zmniejszać ryzyko wystąpienia choroby Parkinsona − należy wziąć pod uwagę kilka dodatkowych szczegółów. W zaleceniach powinny pojawić się informacje dotyczące obróbki termicznej warzyw:
- Warzywa mrożone (poprzez uprzednie blanszowanie) zostały pozbawione możliwości wytwarzania wspomnianej substancji, ponieważ wysoka temperatura spowodowała zniszczenie enzymu (mirozynazy) umożliwiającego powstawanie sulforafanu.
- Po ugotowaniu (świeżych lub mrożonych) warzyw (brokuł, kalafior) warto posypać je zmieloną gorczycą, która jest „nośnikiem” egzogennego enzymu (mirozynazy), jaki poprzez obróbkę cieplną został inaktywowany w produkcie9-11.
KOENZYM Q10
W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań dotyczących skuteczności terapii antyoksydacyjnych w chorobie Parkinsona oraz wykorzystania koenzymu Q10 w jej profilaktyce. Niektóre z uzyskanych wyników wskazują, iż niedobór koenzymu Q10 może być jedną z głównych przyczyn rozwoju omawianego schorzenia. Związek ten występuje w organizmie ludzi oraz zwierząt. Także produkty pochodzenia roślinnego mogą być jego źródłem, czego dobrym przykładem może być olej rzepakowy (zawiera ponad 60 µg/g koenzymu Q10)12.
KWAS DOKOZAHEKSAENOWY
Kwasy omega-3, szczególnie kwas dokozaheksaenowy (DHA), od wielu lat są tematem licznych badań, w tym także tych dotyczących starzenia się organizmu i rozwoju chorób neurodegeneracyjnych. Okazuje się, iż DHA, którego źródłem w diecie są np. tłuste ryby morskie, to nie tylko istotny czynnik wspomagający funkcje poznawcze, wykazujący działanie przeciwzapalne, ale także związek mogący mieć duże znaczenie w terapii depresji oraz zapobieganiu i leczeniu chorób wieku starczego, w tym choroby Parkinsona. W badaniach przeprowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych (szczurach), u których wcześniej wywołano chorobę Parkinsona, a następnie suplementowano DHA, zaobserwowano mniejszą ilość zniszczonych komórek dopaminergicznych13.
KOFEINA
Przypuszcza się, iż kofeina może wykazywać działanie neuroprotekcyjne. Najprawdopodobniej wiąże się to z jej działaniem przeciwzapalnym oraz zdolnością do obniżania poziomu wytwarzania tlenku azotu w organizmie. Palacios i wsp. zaprezentowali wyniki badań, z których wynika, iż regularne przyjmowanie kofeiny w diecie wiąże się z mniejszym ryzykiem rozwoju choroby Parkinsona. Co ciekawe, opisywane efekty są bardziej wyraźne u mężczyzn niż u kobiet14, 15.
ALKOHOL
W ubiegłych latach naukowcy starali się znaleźć zależność pomiędzy wypijaniem alkoholu (głównie skupiono się na spożyciu czerwonego wina) a wpływem na zdrowie człowieka i rozwój chorób, np. neurodegeneracyjnych. Szczególne zainteresowanie budziło działanie resweratrolu i kwercetyny. W literaturze pojawiły się wyniki badań przeprowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych (szczurach) wskazujące na neuroprotekcyjne działanie resweratrolu na komórki dopaminergiczne. Jednak zjawisko korzystnego wpływu alkoholu na nasze zdrowie nie zostało w pełni poznane. Okazuje się również, że ilości resweratrolu znajdującego się w butelce czerwonego wina są znikome i by osiągnąć oczekiwany efekt terapeutyczny, należałoby wypić ogromne ilości tego trunku, dlatego lepszym jednak rozwiązaniem będzie poszukiwanie owego związku o dobroczynnym działaniu w produktach takich jak, np. czarne winogrono, morwa, żurawina, borówka czernica, kakao16. Co więcej w literaturze, pojawiają się także doniesienia o negatywnym wpływie napojów alkoholowych na układ nerwowy i związek nadmiernego spożycia alkoholu na rozwój chorób z zespołu otępiennych. Niektórzy autorzy wskazują, iż nadużywanie alkoholu (tj. wypijanie powyżej 4 drinków w ciągu dnia) wiąże się z podwyższonym ryzykiem rozwoju zaburzeń poznawczych oraz demencji17, 18.
GENISTEINA
Jeden z izoflawonów, jakim jest genisteina zawarta w soi, może także odgrywać istotne znaczenie w profilaktyce choroby Parkinsona. Wyniki badań prowadzonych w ostatnich latach wskazują na jej zdolność do zmniejszania uszkodzeń powodowanych przez komórki nowotworowe. Co więcej, może ograniczać objawy Parkinsona u osób, u których już doszło do rozwoju opisywanego schorzenia19-21.
WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE
Osobom narażonym na rozwój chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Parkinsona, dietetycy zalecają spożywanie większej ilości produktów bogatych w witaminy określane mianem przeciwutleniaczy (w literaturze najczęściej mowa o witaminie E i C). Dzięki właściwościom neutralizowania wolnych rodników w organizmie mogą zapobiegać rozwojowi wielu schorzeń. Równie duże znaczenie przywiązuje się do dostarczania z dietą odpowiedniej ilości witaminy B6, która ma działać ochronnie na układ nerwowy i zapobiegać rozwojowi choroby Parkinsona22.
Naukowcy zwracają także uwagę na dostarczanie z pożywieniem odpowiedniej ilości składników mineralnych. Okazuje się, że spożywanie żywości obfitującej w żelazo, cynk i magnez zmniejsza ryzyko rozwoju choroby Parkinsona23.
KWAS URSOLOWY
Związek należący do grupy triterpenów pentacyklicznych, nazywany kwasem ursolowym, chroni przed uszkodzeniami powodowanymi przez komórki nowotworowe. Według badaczy hamuje tworzenie wolnych rodników oraz utlenianie lipidów w organizmie, zmniejsza wytwarzanie cytokin prozapalnych. Naturalnym źródłem kwasu ursolowego w diecie jest dobrze znana nam w Polsce przyprawa − majeranek24.
KURKUMINA
Kurkumina, pochodząca z kłącza ostryżu długiego, wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające, dzięki czemu pośrednio może chronić komórki organizmu przed uszkodzeniami (np. przed działaniem neurotoksycznym). Kurkumina − poprzez zdolność modulowania aktywności niektórych enzymów czy genów − może wywierać wpływ na patogenezę schorzeń neurodegeneracyjnych (np. chorobę Parkinsona)25.
Wiedza, jaką obecnie dysponujemy na temat choroby Parkinsona, pozwala stwierdzić, iż niewłaściwy sposób odżywiania może mieć istotny wpływ na jej rozwój, podobnie jak w przypadku innych chorób neurodegeneracyjnych, na jakie jesteśmy narażeni szczególnie w wieku podeszłym. Jednak nadal trudno sformułować dokładne zalecenia, które dawałyby gwarancję ochrony przed rozwojem np. choroby Parkinsona. Możemy jedynie starać się modyfikować dotychczasowy sposób żywienia naszych pacjentów na zdrowszy, zachęcając do włączenia do codziennego jadłospisu produktów bogatych w związki, które mogą zmniejszać ryzyko rozwoju opisywanego schorzenia.