Selen należy do pierwiastków śladowych. Jego suplementacja zapobiega stanom zapalnym oraz niszczeniu gruczołu tarczycowego. Dobrym źródłem selenu są grzyby, podroby (np. nerki) oraz owoce morza i ryby. Produkty roślinne zawierają najlepiej przyswajalny selen, zawierają go czosnek, a także nasiona roślin strączkowych. Selen jest też obecny w produktach mlecznych i jajach ze względu na to, że jest zawarty w paszy zwierząt.
Według najnowszych norm żywienia dla populacji polskiej z 2020 roku – zalecane dzienne spożycie dla dorosłych osób wynosi 55 mcg/dobę (dla kobiet w ciąży 60 mcg, a dla kobiet karmiących piersią 70 mcg). Naturalny selen to głównie formy organiczne – selenometionina, metyloselenocysteina, γ-glutamylometylocysteina. Związki nieorganiczne selenu zwykle są zawarte w suplementach i produktach wzbogacanych. Najlepiej przyswajalne, bo 85–95% dawki, są produkty zawierające selen organiczny. Związki nieorganiczne mają dużo gorsze wchłanianie, około 10%. Suplementy zawierające drożdże wzbogacone selenem, opatentowane jako SelenoPrecise mają biodostępność około 89%. Przyswajaniu selenu sprzyjają witaminy A, C i E, antyoksydanty i aminokwas metionina. Metale ciężkie oraz siarka opóźniają jego wchłanianie.
ROLA SELENU W FUNKCJONOWANIU TARCZYCY
Selen wchodzi w skład selenoprotein i enzymów oksydacyjnych – PG (peroksydazy glutationu), tioredoksynoreduktazy (TRR), dejodynaz jodotyroninowych (DJ), selenoproteiny 1 (SPP1) i selenoproteiny W. Peroksydaza glutationu chroni błony komórkowe przed stresem oksydacyjnym. Dejodynazy jodotyroninowe aktywują hormony tarczycy do aktywnej formy T3 (trójjodotyroniny), w ten sposób pełniąc kluczową rolę w funkcjonowaniu i rozwoju tarczycy. Niedobór selenu to w efekcie zaburzenia metabolizmu jodu i zaburzenia syntezy hormonów tarczycy. Jakie są mechanizmy ochronne selenu w chorobach tarczycy? Odpowiednia ilość selenu:
- wpływa na obniżenie stężenia przeciwciał przeciwko antygenom tarczycy;
- hamuje produkcję cytokin prozapalnych;
- chroni gruczoł tarczowy przed stresem oksydacyjnym;
- indukuje syntezę selenoprotein, przez co reguluje syntezę i transport hormonów tarczycy, reguluje odpowiedź immunologiczną zależną od limfocytów B.
WPŁYW NADMIARU I NIEDOBORU SELENU NA TARCZYCĘ
Poważne skutki niedoboru dotyczą dzieci urodzonych przez kobiety z niedoborem selenu i jodu, gdyż są one narażone na kretynizm. Selen redukuje reaktywne formy tlenu oraz uczestniczy w dejodynacji (odłączeniu jodu). W warunkach niedoboru jodu gruczoł tarczowy jest bardziej podatny na stres oksydacyjny. Następuje wzrost produkcji TSH (hormonu tyreotropowego przysadki), co pobudza produkcję nadtlenku wodoru (H2O2), którego nadmiar niszczy tarczycę. Czyli duże dawki jodu poprzez proces dejodynacji mogą nasilać skutki niedoboru jodu i przez to niekorzystnie wpływać na tarczycę. Według Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego selen jest pierwiastkiem niezbędnym do funkcjonowania tarczycy. Podkreślono zależność pomiędzy selenem a jodem, gdzie nadmierna podaż selenu może nasilać efekty niedoboru jodu. Gdy selen jest podawany we właściwych dawkach, łagodzi konsekwencje nadmiaru jodu oraz zapobiega zmianom zapalnym tarczycy.
CHOROBY TARCZYCY A PŁEĆ
Choroby tarczycy występują częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przyczyna nie jest do końca poznana. Być może jest to wpływ żeńskich hormonów płciowych, a może różnice w funkcjonowaniu układu immunologicznego u obu płci, ewentualnie ochronne działanie czynników, które zależą od obecności hormonu Y. Niemniej wpływ selenu na funkcjonowanie tarczycy wykryto głównie u kobiet. Wskazują na to badania, z których wynika, że wzrost podaży selenu wpływa korzystnie na objętość gruczołu tarczowego jedynie u kobiet. U mężczyzn widać efekt zwiększonej podaży selenu na inne układy i narządy.
ROLA SELENU W AUTOIMMUNOLOGICZNYCH CHOROBACH TARCZYCY
Selen wpływa na limfocyty T, a konkretnie na ich różnicowanie. Zmniejsza również syntezę przeciwciał, które są skierowane przeciwko antygenom tarczycy. Odpowiednia suplementacja selenu hamuje stany zapalne i proces niszczenia gruczołu tarczowego. Wyniki wskazują na to, że selen poprawia kondycję organizmu w przebiegu autoimmunologicznego zapalenia tarczycy. Przeprowadzono kilka metaanaliz. W jednej z nich badano wpływ suplementacji selenianem (IV) sodu i selenometioniną w dawce 200 μg. W badaniach z zastosowaniem selenometioniny stwierdzono obniżenie przeciwciał anty-TPO. W przypadku suplementacji selenianem nie zaobserwowano istotnego wpływu na przeciwciała anty-TPO, ale wynikiem była poprawa jakości życia badanych. W kolejnej metaanalizie uwzględniono 9 badań i przypadki 787 pacjentów, w większości chorych na przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Podawano im 200 μg selenometioniny lub selenianu oraz L-tyroksynę (w czterech badaniach) i w jednym badaniu – tiamazol. Po 6 miesiącach zaobserwowano znaczny spadek stężenia przeciwciał anty-TPO. Po kolejnych 6 miesiącach wynikiem był spadek zarówno przeciwciał anty-TPO jak i anty-TG. Zaobserwowano też poprawę nastroju badanych osób. Przeprowadzono wiele innych badań wpływu selenu na przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (PAZT). W 2012 roku Onal i wsp. znów badają dzieci ze świeżo wykrytym PAZT. Badanie trwało 3 miesiące i objęło 23 dzieci w wieku około 12 lat, którym podawano 50 μg selenometioniny. W badaniu nie zaobserwowano poprawy wyników anty-TPO, anty-TG ani echogeniczności tarczycy. Spadek stężenia anty-TG po 3 i 6 miesiącach w grupie otrzymującej 200 μg selenometioniny zaobserwowali Anastasilakis i wsp. w sześciomiesięcznym badaniu przeprowadzonym na 86 pacjentach z PAZT. Kolejne badanie z 2013 roku wykazuje zmniejszenie stężenia przeciwciał, zmniejszenie wola i zmian ogniskowych tarczycy. To badanie Deng i wsp. przeprowadzili przez pół roku na 94 pacjentach z PAZT, podając 200 μg selenu. Zhang i wsp. w tym samym roku nie wykazali różnic w poziomie przeciwciał anty-TPO i anty-TG w grupie 66 pacjentów z PAZT (w tym 6 kobiet). To badanie trwało tylko 3 miesiące, pacjentom podawano L-tyroksynę i 200 μg selenu z drożdży. Eskes i wsp. w 2014, badając wpływ suplementacji 200 μg selenianu sodu, nie wykazali jego wpływu na anty-TPO, TSH, ft3 i ft4. Badanie trwało 9 miesięcy na grupie 61 kobiet z PAZT, które leczono jednocześnie L-tyroksyną. Spadek stężenia anty-TPO po 6 miesiącach suplementacji 200 μg selenometioniny zaobserwowano w badaniu Farias i wsp., przeprowadzonym na 55 pacjentach z PAZT (w tym 50 kobietach). W tym samym roku roczne badanie przeprowadził Pili i wsp. Przez rok badali wpływ selenometioniny w dawkach 80 i 160 μg na grupie 60 kobiet z PAZT, nieleczonych L-tyroksyną. Nie wykazano istotnego wpływu suplementacji selenem na poziom przeciwciał anty- -TPO i anty-TG, natomiast spadło stężenie chemokin CXCL-9 i -10 po suplementacji. Socha i wsp. przeprowadzili badanie na grupie 137 pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą Hashimoto. Okazało się, że stężenie selenu w surowicy osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy jest znacznie mniejsze niż w grupie osób bez chorób tarczycy. Obecnie trwa w Danii jedno z największych badań dotyczących wpływu selenu na chorobę Hashimoto, badanie CATALYST. Pacjenci (2*236 osób) z PAZT, którzy przez ostatni rok mieli przeciwciała anty-TPO na poziomie ponad 100 IU/ml i przez cały ten okres byli leczeni L-tyroksyną, są suplementowani preparatem drożdży wzbogaconych w selen (opatentowane, SelenoPrecise) w dawce 200 μg, grupa kontrolna dostaje placebo. Drożdże selenowe ze względu na wysoką biodostępność są również wybrane do badania, które rozpoczęło się w 2013 roku, dotyczące wpływu selenu na chorobę Gravesa-Basedowa.
PODSUMOWANIE
Jak widać w przedstawionych badaniach, warto rozważyć suplementację selenu w autoimmunologicznych chorobach tarczycy, w tym chorobę Hashimoto. Przeważająca liczba badań z pozytywnymi wynikami pozwala sądzić, że taka suplementacja będzie korzystna. Uwzględniając częstość występowania u obu płci, można stwierdzić, że szczególnie kobiety są narażone na zachorowanie na PAZT. W badaniach szczególnie często powtarza się korzystny wpływ suplementacji selenometioniną w dawce 200 μg przez okres przynajmniej 3 miesięcy. W przedstawionych badaniach zabrakło paru ważnych aspektów. Nie wzięto pod uwagę zasobów selenu w organizmie, jak selenobiałka, które uczestniczą w dystrybucji selenu i we wzmacnianiu działania antyoksydacyjnego. Nie była również uwzględniona podaż jodu, co także mogło wpłynąć na wyniki badań. Poza selenometioniną wysoką biodostępność ma suplement zawierający drożdże wzbogacone selenem, opatentowany jako SelenoPrecise. Trwają badania dotyczące jego wpływu na chorych z PAZT. W przyszłości należałoby rozszerzyć badania nad wpływem selenu.
