Dane epidemiologiczne dotyczące częstości występowania alergii pokarmowej są zróżnicowane: w Europie dotyka ona 2,4–4% dorosłych i 5–8% dzieci², natomiast w Polsce dotyka od 0,5 do 4,8% niemowląt³.

Najczęstszą postacią alergii pokarmowej jest alergia na białka mleka krowiego (ABMK), która występuje u 2–5% dzieci do 3 r.ż.4. Alergia pokarmowa często współtowarzyszy innym jednostkom chorobowym. Badania pokazują, że 35% dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry (AZS), 10–17% dzieci z alergicznym nieżytem nosa boryka się dodatkowo z alergią pokarmową^{5, 6}. Jedyną skuteczną metodą leczenia uczulenia na pokarmy jest eliminacja ściśle określonego alergenu z diety. Częściowe usunięcie danego alergenu z diety nie przynosi pożądanych skutków. W celu ustalenia związku przyczynowo-skutkowego stosuje się eliminację alergenu z diety, następnie próby prowokacji. Celem diety eliminacyjnej jest również wyciszenie reakcji alergicznej oraz immunologicznej, zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia reakcji pseudoalergicznych, poprawa regeneracji błony śluzowej jelit¹. Wykluczenie pokarmu powinno trwać powyżej 2 tygodni, w przypadku AZS można wydłużyć eliminację do 6 tygodni¹⁸. To lekarz alergolog podejmuje decyzję o eliminacji alergenu oraz o całkowitym trwaniu eliminacji. Należy pamiętać o tym, że dieta eliminacyjna powinna być prawidłowo zbilansowana pod względem zawartości wszystkich składników odżywczych i energetycznych. Eliminacja pokarmu z diety oraz jego ponowne wprowadzenie w czasie prowokacji potwierdza lub wyklucza nadwrażliwość pokarmową niezależnie od jej patomechanizmu. Wśród prób prowokacyjnych podwójnie ślepa próba kontrolowana placebo została uznana za „złoty standard diagnostyczny” w alergii i nietolerancji pokarmowej¹⁸.

Najczęstszym alergenem pokarmowym są białka mleka krowiego^{7, 8}. Częstość alergii na mleko narasta, co może mieć związek ze wzrostem liczby dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym w stosunku do niemowląt karmionych piersią⁹. Innymi czynnikami, które mogą mieć wpływ na występowanie alergii pokarmowej, są: miejsce zamieszkania, sposób odżywiania oraz predyspozycje genetyczne⁷.

Dieta eliminacyjna – to czasowe lub stałe usunięcie z jadłospisu szkodliwego pokarmu. Trzeba jednak pamiętać o tym, żeby wprowadzić w to miejsce składnik o równoważnych wartościach odżywczych i energetycznych. W przypadku diety eliminującej białka mleka należy zwrócić szczególną uwagę na potencjalne ukryte źródła mleka w produktach spożywczych. Białka mleka mogą się znajdować w takich produktach, jak: czekolada, wypieki, parówki i wędliny, gotowe sosy. Mogą się kryć pod takimi nazwami, jak: kazeina, kazeinian, laktoglobulina, serwatka (sodium caseinate, calcium caseinate, potassium caseinate, magnesium caseinate, milk serum, H4511, H4512, lactoalbumin, lactoglobulin)¹⁰. Mleko kozie jest bardzo rozpowszechnione w Polsce, ma ono aż 92% wspólnych epitopów z białkami mleka krowiego. Frakcje kazeinowe mleka koziego są bardzo podobne do mleka krowiego. Natomiast frakcje serwatkowe są inne. Około 26% dzieci uczulonych na mleko krowie może tolerować mleko kozie, z wyjątkiem dzieci uczulonych na kazeinę, ponieważ kazeina mleka krowiego wykazuje dużą homologię z kazeiną mleka owczego i koziego¹¹. Najbezpieczniejsze wydają się mleka ośle bądź kobyle, które mają zaledwie 5% wspólnych epitopów z białkami mleka krowiego¹¹.

Alergia na białka jaja kurzego jest drugą pod względem częstości występowania alergią na pokarm. Leczenie polega na wykluczeniu z diety białka jaja lub czasem całego jaja. Dotyczy to zarówno jaj kurzych, jak i jaj innych gatunków ptaków, np. przepiórczych, kaczych, perliczych, indyczych¹². Najsilniejszymi właściwościami alergennymi i głównymi alergenami jaja kurzego są: glikoproteiny: owomukoid (Gal d 1), owoalbumina (Gal d 2), owotransferyna (Gal d 3), lizozym (Gal d 4) i albumina (Gal d 5)¹³.

Zdarzają się również sytuacje, kiedy występuje zjawisko reakcji krzyżowych. Wynika to prawdopodobnie z podobieństwa budowy cząsteczek różnych alergenów, a zwłaszcza zbliżona sekwencja i struktura przestrzenna ich epitopów. Alergeny reagują między sobą krzyżowo, gdy są w ponad 70% homologiczne, natomiast reaktywność krzyżowa jest rzadko spotykana między antygenami o mniejszym od 50% stopniu homologii¹⁴. Krzyżowe reakcje alergiczne mogą występować między alergenami pochodzącymi z białka i żółtka jaja oraz między jajami różnych ptaków. Osoby uczulone na alergeny białka jaja kurzego zazwyczaj reagują również na jaja innych ptaków, np.: indyków, kaczek, gęsi, przepiórek¹⁵.

Częstym przypadkiem u pacjentów jest również występowanie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Osoby te nie mają alergii na białka występujące w pszenicy, ich całkowity poziom IgE pozostaje w normie. Schorzenie to występuje częściej u dorosłych i cechuje się takimi objawami jak: wzdęcia, bóle brzucha, biegunki oraz inne pozajelitowe objawy¹⁶. Przy nieceliakalnej nadwrażliwości pokarmowej kluczowa jest dieta bezglutenowa, jednak wprowadzamy ją dopiero po sprawdzeniu, czy dany pacjent nie choruje na celiakię. Dodatkowo należy wykluczyć alergię IgE-zależną na pszenicę. Przyczyny występowania nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten pozostają niejasne. Jedną z przyczyn wydaje się zaburzona szczelność bariery jelitowej¹⁶.

Konieczność eliminacji z diety mleka i jego przetworów najczęściej wiąże się z obawą o niedobory wapnia. Dlatego warto zadbać o prawidłowo zbilansowaną dietę oraz odpowiednie zamienniki mleka. Alternatywnie można stosować napoje roślinne typu: ryżowe, migdałowe, sojowe, kokosowe i inne. W sklepach dostępnych jest wiele rodzajów takich napojów. Różnią się nie tylko składem, ale również ceną. Wybierając napój roślinny, należy uważnie czytać skład i kupować te bez cukru oraz dodatków, np. smakowych, stabilizatorów, wzmacniaczy. Dobrze jest sięgnąć po napoje wzbogacane wapniem. Związkami, które stosuje się w celu wzbogacenia mleka roślinnego, są: węglan wapnia, trójfosforan wapnia bądź algi morskie. Mleko roślinne można również wykonać samodzielnie w domu. Warto również włączyć do diety takie produkty, jak: sardynki, migdały, amarantus czy mak¹⁷.

Jaja kurze występują w przepisach bardzo często, więc może się wydawać, że eliminacja tego produktu jest niemożliwa. Jednak są dostępne naturalne produkty, które można wykorzystać jako zamiennik tego składnika. Sprawdza się tutaj doskonale zmielone siemię lniane, kisiel z łusek babki jajowatej czy dodatek bananów lub jabłek.

Podsumowując, można stwierdzić, że kluczowe w prowadzeniu diety eliminacyjnej jest całkowite wyeliminowanie danego alergenu z diety, dlatego istotne jest czytanie etykiet, tak aby mieć pełną kontrolę nad spożywanymi produktami. Należy zminimalizować spożywanie produktów przetworzonych, szczególnie wędlin, gotowych sosów w słoikach itp. Trzeba wybierać te produkty, które mają sprawdzone składy oraz są wysokiej jakości. Dodatkowo należy wprowadzić do diety pacjenta odpowiednie zamienniki w celu prawidłowego zbilansowania diety.