Zespół jelita nadwrażliwego (IBS, irritable bowel syndrome), to choroba czynnościowa jelit, charakteryzująca się bólami brzucha, zaparciami, biegunkami1. IBS został sklasyfikowany w kryteriach rzymskich IV do kategorii C1, która należy do najczęstszych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Z badań wynika, że wystąpienie IBS przyczynia się do znacznego pogorszenia komfortu życia, a rodzaj spożywanej żywności wywiera duży wpływ na samopoczucie i stan zdrowia chorego.
Zespół jelita nadwrażliwego występuje na całym świecie, jednak najczęściej jest spotykany w krajach wysokorozwiniętych, znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn2. Wyróżnia się cztery główne typy IBS: IBS z dominującym zaparciem (IBS-C), IBS z dominującą biegunką (IBS-D), IBS ze zmiennym rytmem wypróżnień (IBS -M) i niesklasyfikowana postać IBS (IBS-U)1.
PRZYCZYNY IBS
Jednoznaczna przyczyna występowania zespołu jelita nadwrażliwego jest nieznana. Patogeneza jest wieloczynnikowa, jednak wyróżnić można: nieprawidłową motorykę przewodu pokarmowego, dysbiozę jelitową, czynniki genetyczne, czynniki psychologiczne, hormonalne czy środowiskowe3. Miesiączkowanie u kobiet, okres menopauzy czy ciąży warunkują zmienność objawów IBS, co może świadczyć o znaczeniu hormonów płciowych w zespole jelita nadwrażliwego. W poszukiwaniu przyczyn występowania IBS warto wspomnieć o częstym współistnieniu zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO, small intestinal bacterial overgrowth)4, który stwierdzany jest u 64–70% pacjentów z objawami klinicznymi IBS.
W wyniku dysbiozy jelitowej następuje brak równowagi mikrobiologicznej w jelitach. W zespole jelita nadwrażliwego stwierdza się obniżenie ilości bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, a zwiększenie Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp.5. Badania wykazują również zmianę proporcji między Bacteroidetes a Firmicutes5. Częstość występowania IBS po przebytej infekcji żołądkowo-jelitowej jest 7-krotnie większa niż u osób, które nie przeszły takiego zakażenia. Natomiast u pacjentów z zapaleniem jelit spowodowanym przez pierwotniaki lub pasożyty zespół jelita nadwrażliwego stwierdzono aż u 41,9%6.
OBJAWY I DIAGNOSTYKA IBS
Występowanie objawów ma duży związek z przyjmowanymi pokarmami. U około 60% pacjentów z IBS zauważono nasilenie objawów i pogorszenie samopoczucia w niedługim czasie po spożytym posiłku. Głównymi objawami występującymi u pacjentów są dolegliwości bólowe, zmiany częstości wypróżnień, wzdęcia brzucha, zmiana wyglądu stolca, uczucie niepełnego wypróżnienia. Większość pacjentów odczuwa te objawy przejściowo. W sposób ciągły może jedynie występować ból w jamie brzusznej, kwalifikowany jako „czynnościowy ból brzucha”7. U chorych z zespołem jelita nadwrażliwego występują również objawy spoza układu pokarmowego, takie jak: bóle głowy oraz pleców, senność, częste i naglące oddawanie moczu, u kobiet mogą występować zaburzenia miesiączkowania7.
Obecnie do rozpoznania IBS obowiązują IV kryteria rzymskie, które podają, że jeżeli w ciągu ostatnich 3 miesięcy przez co najmniej 1 dzień w tygodniu występował ból brzucha związany z defekacją, wraz ze zmianą konsystencji stolca i/lub ze zmianą częstości wypróżnień (wystarczą 2 z tych kryteriów), to możemy rozpoznać zespół jelita nadwrażliwego8. Diagnostyka w dużej mierze powinna zależeć od czasu trwania choroby, nasilenia objawów, wieku pacjenta oraz wywiadu rodzinnego9. Badaniami, które można również wykonać w przypadku IBS jest CRP, poziom kalprotektyny, wodorowy test oddechowy w kierunku SIBO, badanie kału w kierunku mikrobioty jelitowej, krwi utajonej, pasożytów w kale oraz przesiewowy serologiczny test na obecność w surowicy przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTg) z oznaczeniem całkowitego poziomu IgA w celu wykluczenia celiakii. Diagnostykę należy również rozszerzyć w przypadku występowania niepokojących objawów dodatkowych (tzw. czerwonych flag), jak np. niedokrwistość z niedoboru żelaza, krwawienie z odbytu, nagły spadek masy ciała.
U chorych z zespołem jelita nadwrażliwego występują również objawy spoza układu pokarmowego, takie jak: bóle głowy oraz pleców, senność, częste i naglące oddawanie moczu, u kobiet mogą występować zaburzenia miesiączkowania.
WSPARCIE PACJENTA DIETĄ I PROBIOTYKAMI
U większości pacjentów z IBS objawy nawracają, czasami nawet przez całe życie. Bardzo ważne jest, aby pacjentowi uzmysłowić korzyści ze zmiany stylu życia.
Warto zadbać o dietę pacjenta z zespołem jelita nadwrażliwego. Rekomendacje sugerują stosowanie diety z małą zawartością fermentujących cukrów prostych i polioli (dieta low-FODMAP) przez okres około 6 tygodni. We wszystkich postaciach IBS zaleca się również stosowanie diety bogatej w błonnik rozpuszczalny10. Trzeba jednak pamiętać o starannym selekcjonowaniu i zindywidualizowaniu produktów zawierających błonnik oraz o odpowiedniej podaży płynów, jak również aktywności fizycznej.
Do pacjenta należy podchodzić indywidualnie oraz dobrać odpowiednią probiotykoterapię na bazie przebadanych szczepów probiotycznych. Wykazano korzystny wpływ na objawy IBS u pacjentów stosujących probiotyki, badania poświęcono Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardii, Bifidobacterium infantis11. Probiotyki mogą redukować ból i wzdęcia jelit, co wykazano po zastosowaniu preparatu ze szczepem Bifidobacterium infantis 3562412 oraz mieszaniny L. rhamnosus GG, L. rhamnosus LC705, B. animalis subsp. lactis Bb12 i Propionibacterium freudenreichii subsp. shermanii JS w napoju probiotycznym12.
W zespole jelita nadwrażliwego stwierdza się obniżenie ilości bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, a zwiększenie Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp.
Dużo badań naukowych przeprowadzono na preparacie zawierającym 8 szczepów probiotycznych (Streptococcus thermophilus DSM24731, Bifidobacterium longum DSM24736, Bifidobacterium breve DSM24732, Bifidobacterium infantis DSM24737, Lactobacillus acidophilus DSM24735, Lactobacillus plantarum DSM24730, Lactobacillus paracasei DSM24733 oraz Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus DSM24734). Zauważono, że stosowanie kompozycji tych bakterii probiotycznych zwiększa różnorodność bakterii w przewodzie pokarmowym badanych. Preparat ten zmniejsza przepuszczalność bariery jelitowej, co ma pozytywny wpływ na poprawę objawów klinicznych u pacjentów14. Dodatkowo sugeruje się, że w przypadku zespołu jelita nadwrażliwego powinno się stosować preparaty złożone z kilku szczepów przebadanych w kierunku redukcji objawów IBS niż probiotyków jako grupy w celu uzyskania polepszenia stanu pacjenta15.
Wdrożenie aktywności fizycznej, jak np. regularne spacery, uprawianie jogi, a także walka ze stresem oraz dbanie o dobry sen mogą przełożyć na poprawę objawów IBS. Pacjenci z IBS oraz z depresją i ze stanami lękowymi mogą w czasie zaostrzenia objawów emocjonalnych odczuwać zaostrzenia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. W leczeniu ważna jest współpraca z doświadczonym psychologiem. Rozpoznanie i uświadomienie pacjentowi źródeł jego napięć emocjonalnych, nauka technik relaksacyjnych, racjonalizacja lęku i psychoterapia są ważnymi i użytecznymi elementami leczenia.
PODSUMOWANIE
W ostatnich latach przeprowadzono liczne badania mające na celu zrozumienie patogenezy IBS. Jednak zespół jelita nadwrażliwego pozostaje jednym z najtrudniejszych do leczenia zaburzeń przewodu pokarmowego, niezależnie od jego łagodnego charakteru. Wiele badań wskazuje, że probiotyki mogą odgrywać ważną rolę w utrzymaniu homeostazy stanu jelit poprzez modulację odporności i oddziaływanie na barierę jelitową. Przy każdej dysfunkcji przewodu pokarmowego warto sięgnąć po dobry probiotyk, ponieważ nie tylko pomoże on załagodzić uciążliwe objawy, ale także znacznie skróci okres leczenia oraz przywróci równowagę mikrobioty jelitowej.
Warto przy wyborze probiotyków kierować się aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii (PTG-E), które sugerują stosowanie poszczególnych szczepów bądź mieszanek szczepów probiotyków przebadanych pod kątem skuteczności w zespole jelita nadwrażliwego.
