Nadmierne spożycie mięsa jest jednym z najistotniejszych problemów społecznych i środowiskowych, z którymi mamy do czynienia we współczesnym świecie. Ograniczenie konsumpcji mięsa przez człowieka, oprócz korzyści zdrowotnych, może pomóc w zapobieganiu niszczenia środowiska i cierpienia zwierząt, a nawet w łagodzeniu zmian klimatycznych na Ziemi. Jedną z opcji rozwiązania tych problemów jest fleksitarianizm1. Czym więc jest i na czym polega?
Coraz częściej słyszy się o występowaniu trendu diet roślinnych. Odpowiednio zbilansowane diety roślinne są w stanie dostarczyć organizmowi wszelkich niezbędnych substancji odżywczych, a ich pozytywne oddziaływanie na organizm człowieka zostało udowodnione. Istnieje wiele alternatyw dietetycznych polegających na całkowitym unikaniu mięsa, jak np.: weganizm, wegetarianizm, pescatarianizm, frutarianizm i diety makrobiotyczne. Wszystkie wymagają jednak znacznych, często drastycznych zmian nawyków żywieniowych, co może okazać się trudne dla osób przyzwyczajonych do regularnego spożywania mięsa. Alternatywnym sposobem, który pozwala na stopniowe ograniczanie mięsa, jest fleksitarianizm1.
Fleksitarianizm
Dieta fleksitariańska – FD (ang. flexitarian diet) nazywana jest inaczej dietą częściowo wegetariańską – SVD (ang. semi-vegetarian diet)2. Osoby stosujące tę dietę są określane mianem półwegetarianów lub fleksjonistów3. Termin jest połączeniem dwóch słów z ang. flexible – elastyczny, vegetarianism – wegetarianizm. Oznacza więc elastyczny sposób odżywiania polegający przede wszystkim na przestrzeganiu koncepcji diety wegetariańskiej, ale sporadycznie pozwalający na wprowadzenie do jadłospisu niewielkich ilości mięsa oraz ryb2. Pomimo uznania tego terminu przez specjalistów, jest on wciąż rzadko używany. Został dodany do Oxford English Dictionary stosunkowo niedawno – w 2014 roku2. W rankingu najlepszych diet przeprowadzonym na podstawie danych z czasopism medycznych oraz raportów rządowych przez serwis US News Health w 2019 roku fleksitarianizm usytuował się na trzeciej pozycji, tuż za dietą śródziemnomorską i dietą DASH. Znajdował się również na podium rankingu diet odchudzających i diabetologicznych4.
W literaturze spotkamy różne szczegółowe definicje fleksitarianizmu. W każdym przypadku określają jednak półwegetarianizm jako częściowe lub elastyczne zredukowanie ilości spożywanego mięsa. Powtarzające się w publikacjach warunki stosowania diety półwegetariańskiej obejmują spożywanie czerwonego mięsa lub drobiu tylko raz w tygodniu1, 3, 5. Z analizy wszystkich definicji wynika, że FD jest dietą, gdzie mięso jest stopniowo ograniczane, a posiłki oparte na produktach roślinnych zapewniają większość regularnego spożycia składników energetycznych przez ludzi6. Podstawą stosowania tej diety jest założenie, że im większe ograniczenie mięsa w diecie, tym lepsze przynosi ona efekty. Mimo to poziom redukcji mięsa dla osoby na diecie fleksitariańskiej pozostaje kwestią osobistego wyboru1. Szacuje się, że fleksitarianie stanowią 14% światowej populacji7. Natomiast 70% świadomych fleksjonistów stanowią kobiety wykształcone2.
Aspekty diety
Istnieje wiele powodów, dla których ludzie stosują dietę półwegetariańską. Dla większości ludności świata, a zwłaszcza mieszkańców krajów rozwijających się, fleksitarianizm jest wymuszony okolicznościami i jest domyślnym stylem życia. W zamożnych społeczeństwach ludzie reagują według uznania na wiadomości dotyczące zdrowia, żywienia, kontroli masy ciała, zrównoważonego rozwoju środowiska, bezpieczeństwa żywności, dobrostanu zwierząt i innych problemów etycznych. Przemysł mięsny i przetwórczy również uważa te kwestie za istotne, dlatego powinien odgrywać wiodącą rolę w ułatwianiu konsumentom dokonywania wyboru produktów żywieniowych, przy jednoczesnym utrzymaniu podstawowej odpowiedzialności za zapewnienie higieny w przechowywaniu, świeżości i trwałości mięsa. Dieta fleksitariańska uwzględnia fakt, że produkty mięsne zapewniają gamę składników odżywczych, takich jak białka o pełnym składzie aminokwasowym, biodostępne żelazo, cynk, selen, i są wyłącznym źródłem witaminy B126, jednak bierze pod uwagę również aspekty medyczne, jak m.in. ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, aspekty ekologiczne związane ze spadkiem różnorodności biologicznej oraz degradacją gleby i wody, a także dobro zwierząt jako aspekt etyczny. W związku z tymi okolicznościami produkty mięsne są w diecie ograniczane2, 3. Najnowsze zalecenia sugerują, że diety o wysokiej zawartości warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych i o niskiej zawartości czerwonego i przetworzonego mięsa mają najbardziej pożądane skutki zdrowotne3. Zaletami diety bogatej w rośliny są: niska gęstość energetyczna, wysoka zawartość błonnika, polifenoli, przeciwutleniaczy i wody oraz zwykle niskie stężenie nasyconych kwasów tłuszczowych6.
Wpływ na zdrowie człowieka
We współczesnym świecie rosnący popyt na mięso wynika z dużej dostępności tego produktu na rynku. Masowa produkcja mięsa może się przekładać na jego gorszą jakość. Uprzemysłowienie produkcji zwierzęcej spowodowało, że masowo sprzedawane mięso często jest tańsze niż owoce i warzywa. Znaczny wzrost konsumpcji mięsa doprowadził do pełnego globalnego zagrożenia zdrowia1, 8. Dominujący trend żywnościowy był dotąd ukierunkowany przede wszystkim na zwiększenie ilości dostępnych kalorii bez zbytniego uwzględnienia wpływu mięsa na zdrowie. Coraz więcej badań pokazuje, że nadmierna produkcja i konsumpcja mięsa negatywnie wpływają na samopoczucie ludzi. Bezpośrednie konsekwencje zdrowotne dla ludzi związane obecnie z nadmiernym spożywaniem mięsa obejmują wzrost chorób dietozależnych, takich jak: otyłość, cukrzyca typu 2, choroby układu sercowo-naczyniowego oraz nowotwory przewodu pokarmowego1. Potwierdzono korzyści, jakie wynikają z ograniczania mięsa w diecie. Są nimi: poprawa masy ciała oraz wskaźników metabolizmu, ciśnienia krwi i zmniejszone ryzyko cukrzycy typu 22. Kim and Bae w badaniu z 2015 r. zauważyli, że kobiety po menopauzie stosujące FD przez ponad 20 lat miały znacznie niższy poziom glukozy i większą wrażliwość tkanek na insulinę w porównaniu z grupą kontrolną na diecie niewegetariańskiej. Zaobserwowano u nich również niższą wagę i poziom tkanki tłuszczowej2. Badania kontrolne Health Professionals (1986–2008) i Nurses 'Health (1980–2008) przeprowadzone na dużej populacji potwierdziły, że spożycie mięsa wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej i śmiertelności z powodu raka. Inne badania (Cross i in. 2007, 2011; Ferrucci, 2010) jednoznacznie powiązały konsumpcję czerwonego i przetworzonego mięsa również z rakiem przełyku, wątroby, płuca, żołądka, pęcherza i prostaty2, 8.
Światowy Fundusz Badań nad rakiem – WCRF (World Cancer Reaserch Fund) w swoim stanowisku z roku 2011 zaleca, aby ludzie ograniczyli spożycie czerwonego mięsa do nie więcej niż 500 g na tydzień lub do 26 kg na rok oraz do całkowitej eliminacja przetworzonego mięsa, jak wędliny, kiełbasy1. Zastąpienie czerwonego mięsa innymi źródłami białka wiąże się z niższym ryzykiem umieralności, a mianowicie o 7–19% obniża się przedwczesne ogólne ryzyko śmiertelności i o 9,3% ryzyko zgonów wśród mężczyzn, a 7,6% wśród kobiet. Warunek jest jeden – spożycie przez te osoby mniejszej ilości mięsa (około 42 g, czyli mniej niż 0,5 porcji czerwonego mięsa dziennie)1, 9.
Badania nad dietą fleksitariańską skupiały się również na obserwacji jej wpływu na inne jednostki chorobowe. W jednym z badań prospektywnych, przeprowadzonym w Japonii, zaobserwowano, że SVD pomogła zapobiec nawrotowi objawów u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna – CD (Crohn’s disease). Wskaźniki nawrotów po 1 roku i 2 latach wynosiły 0% i 8% u pacjentów stosujących SVD oraz 33% i 75% u pacjentów na diecie wszystkożernej10. Chociaż mechanizmy leżące u podstaw tego zjawiska nie zostały jeszcze potwierdzone, spekuluje się, że dieta roślinna może być skuteczna w zapaleniu jelit, m.in. poprzez działanie błonnika pokarmowego11. Diety bogate w białko i tłuszcz zwierzęcy powodują także zmniejszenie pożytecznej mikrobioty jelitowej10.
Fleksitarianizm obejmuje ograniczenie spożycia mięsa poprzez zastąpienie go alternatywnymi wyborami zdrowego białka w postaci nabiału, roślin strączkowych czy nasion i orzechów. Starannie zaplanowana dieta wegetariańska spełnia bowiem zalecenia żywieniowe, zapewniając niezbędne składniki odżywcze i obniżając poziom tłuszczów nasyconych i cholesterolu3.
Wpływ na środowisko naturalne
Oprócz korzyści zdrowotnych, fleksitarianizm może pomóc w łagodzeniu zmian w środowisku naturalnym. Zwiększona konsumpcja mięsa przez człowieka powoduje również konsekwencje w zmianach klimatycznych, zwiększenie zanieczyszczenia wody i gleby przez sektor hodowlany oraz wylesiania związane z powstawaniem nowych zakładów produkcyjnych1. Szczególnie istotna okazuje się coraz większa emisja gazów cieplarnianych wywołanych przez zwierzęta gospodarskie6. Produkcja mięsa na coraz większą skalę może się wiązać również z utratą różnorodności biologicznej i zagrożeniem bezpieczeństwa masowej produkcji żywności1.
Każdego roku na całym świecie produkuje się około 190 milionów ton metrycznych (MMT) czerwonego mięsa, w tym wieprzowiny, jagnięciny, cielęciny, wołowiny i mięsa koziego, z czego połowa zostanie spożyta przez mniej niż 25% populacji mieszkającej w krajach rozwiniętych. Biorąc pod uwagę fakt, że popyt na mięso do roku 2030 przekroczy 376 MMT, wzrost stosowania diet roślinnych stwarza światu okazję do ponownej oceny możliwości wytwarzania mięsa w sposób zrównoważony. Musimy postawić większy nacisk na zwrócenie uwagi na dobrostan zwierząt, wartość odżywczą, bezpieczeństwo, lepsze wykorzystanie i kanały dystrybucji6. Wiele osób uważa, że jedzenie mięsa jest osobistym wyborem, który nie zaszkodzi nikomu innemu. Może się tak zdarzyć, gdy zwierzęta hodowlane są produkowane i przeznaczone do spożycia w ilościach i przy użyciu praktyk bardziej zgodnych z tradycyjną hodowlą zwierząt8. Tak więc nie ma znaczenia, o ile dana osoba zaczyna ograniczać spożycie mięsa, ponieważ każda redukcja przynosi natychmiastowe korzyści zdrowotne dla człowieka i globalne dla środowiska1.
Podsumowanie
Stosunek ludzi do jedzenia mięsa zależy od wpływu wielu czynników: kulturowego, religijnego, smakowego czy nawet płci. Jednak niezależnie od powyższego, jego spożycie rośnie na całym świecie. Wynikające z tego rzeczywiste i przewidywane negatywne skutki zdrowotne, z racji dostarczanych z mięsem składników, są alarmujące. Fleksitarianizm jest definiowany jako alternatywna, osobista i zorientowana na użytkownika okazja do poprawy zdrowia indywidualnego i planetarnego, bez stosowania znacznych restrykcji. Oczekuje się, że przemysł czerwonego mięsa pozytywnie zareaguje na rosnący trend fleksitarianizmu i będzie postrzegał to jako szansę na wytwarzanie produktów o wyższej wartości, a nie mięsa gorszej jakości na masową skalę6.
