Marskość wątroby charakteryzuje się ugólnionym włóknieniem miąższu narządu, co prowadzi do zmiany jego struktury oraz uogólnionego uszkodzenia. Zmniejszenie ilości czynnego miąższu wątroby skutkuje zachwianiem czynności narządu oraz zmianami w obrębie układu naczyniowego¹.

Częstość występowania marskości wątroby waha się w granicach 4–10% populacji, jednak rzeczywista liczba chorych jest znacznie większa. Choroba ta stanowi 9 przyczynę zgonów w populacji ogólnej (w grupie wiekowej 45–65 lat stanowi 5 przyczynę). Mężczyźni chorują dwa razy częściej niż kobiety².

Najczęstszymi przyczynami marskości wątroby są alkoholizm i przewleke wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C. Może ona być również konsekwencją wielu chorób przewlekłych, jak: wrodzone i nabyte choroby metaboliczne (hemochromatoza, choroba Wilsona, cukrzyca, otyłość, stłuszczeniowe zapalenie wątroby), przewlekłe choroby dróg żółciowych z cholestazą (marskość żółciowa pierwotna, pierwotne stwardniające zapalenie dróg, jatrogenne uszkodzenie dróg żółciowych), chorób z autoagresji (autoimmunologiczne zapalenie wątroby), a także skutkiem przewlekłego stosowania niektórych leków (np. metotreksatu, amiodaronu, izoniazydu).

Czas rozwoju pełnoobjawowej marskości wątroby jest różny, na co ma wpływ styl życia, uwarunkowania genetyczne, choroby współistniejące, stosowane leki. Wśród wczesnych objawów marskości wątroby można wymienić: przerost ślinianek przyusznych, zwłóknienie ścięgien w rękach, zaczerwienienie dłoni, czerwone plamki pojawiające się na górnej połowie ciała, a także zniekształcenie palców i paznokci u rąk. W miarę postępu choroby pojawiają się powikłania (wodobrzusze, samoistne bakteryjne zapalenie otrzewnej, krwawienie z przewodu pokarmowego, encefalopatia wątrobowa, zespół wątrobowo-nerkowy, zespół wątrobowo-płucny, hipersplenizm). U niektórych pacjentów, z racji niewystąpienia objawów wczesnych, powikłania mogą stanowić pierwszą manifestację schorzenia.

Ocena stanu odżywienia

Wątroba w stanie fizjologii jest odpowiedzialna m.in. za przemianę wielu substancji: lipidów, węglowodanów i białek, a zatem pełni istotną rolę w utrzymaniu równowagi żywieniowej. Przewlekłe choroby wątroby, a w szczególności z współistniejącymi powikłaniami, predysponują do występowania niedożywienia białkowo-kalorycznego (PEM – protein energy malnutrition). Szacuje się, że występuje ono u 65–90% pacjentów z przewlekłą chorobą wątroby³. Niedożywienie białkowo-kaloryczne jest konsekwencją hiperktabolizmu, gdzie straty substancji energetycznych oraz białek nie są wyrównywane. Patomechanizm niedożywienia jest złożony, chorzy – m.in. z uwagi na utratę apetytu i nudności – spożywają mniejsze porcje pokarmów. Zwiększa się również wydatek energetyczny oraz pojawiają się zaburzenia trawienia i wchłaniania.

Dość częstym zaburzeniem, dotyczącym około 40% pacjentów z marskością wątroby, jest upośledzenie metabolizmu węglowodanów pod postacią cukrzycy typu 2 bądź nietolerancji glukozy. W wyniku niedostatecznej wątrobowej glukoneogenezy oraz zaburzeń przemiany glikogenu pojawiają się niekorzystne rokowniczo epizody hipogliekmii. Dochodzi również do wzmożonej lipolizy oraz zaburzeń produkcji wielenienasyconych kwasów tłuszczowych, w wyniku czego obniża się ich stężenie. W miarę zaawansowania choroby nasila się rozpad aminokwasów oraz białek, co prowadzi do coraz większego niedożywienia. Infekcja ogólnoustrojowa oraz wodobrzusze są ważnymi przyczynami hiperkatabolizmu.

W celu zapobiegania niedożywieniu lub zmniejszenia jego stopnia ocena stanu odżywienia u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby powinna zostać przeprowadzona możliwie jak najwcześniej. Należy zwrócić uwagę na takie objawy, jak: ubytek masy ciała (ile i w jakim czasie), zaburzenia rytmu wypróżniania (biegunki), zmiana odczuwania smaku, brak apetytu czy też wczesne uczucie sytości. W badaniu przedmiotowym ważnym elementem jest ocena wyglądu skóry, włosów, paznokci i śluzówek jamy ustnej. Warto przeprowadzić pomiary antropometryczne (wskaźnik masy ciała [BMI], grubość fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym ramienia w milimetrach [TSF], obwód ramienia w połowie jego długości w milimetrach [MAC], ocena siły mięśniowej za pomocą dynamometru) oraz badania laboratoryjne (stężenie albumin, prealbumin oraz całkowitej liczby limfocytów w surowicy krwi). W ocenie stanu odżywienia można posłużyć się skalą SGA (Subiektywna Globalna Ocena Stanu Odżywienia), za pomocą której klasyfikuje się chorych jako prawidłowo odżywionych, z lekkim, umiarkowanym bądź ciężkim niedożywieniem³.

• leczeniu żywieniowym w wyrównaniej marskości wątroby
• leczeniu żywieniowym w niewyrównaniej marskości wątroby