BARIERA JELITOWA

Bariera przewodu pokarmowego umożliwia wchłanianie substancji odżywczych, witamin, soli oraz wody, ale jednocześnie hamuje przenikanie drobnoustrojów chorobotwórczych czy cząstek większych. Składają się na nią takie elementy, jak: kwaśne pH soku żołądkowego, enzymy proteolityczne, lizozym, laktoferyna, śluz, defensyny, sIgA oraz fizjologiczna mikrobiota jelitowa. Już w jamie ustnej rozpoczyna się zaawansowany mechanizm odpornościowy. W skład śliny wchodzą enzymy trawienne, lizozym oraz laktoferyna, które jako pierwsze mają kontakt z potencjalnymi patogenami.
Lizozym – to białko, które ma właściwości enzymu hydrolitycznego rozkładającego ścianę komórkową bakterii. Występuje we wszystkich wydzielinach, płynach ustrojowych oraz tkankach różnych narządów człowieka, m.in. w ślinie, łzach, wydzielinach śluzowo-surowiczych, mleku i osoczu krwi. Również laktoferyna jest białkiem występującym w płynach i wydzielinach śluzowych ssaków. Najważniejszą rolą laktoferyny w organizmie jest immunostymulacja, czyli regulacja odpowiedzi odpornościowej organizmu. Wykazuje ona również zdolność do wchodzenia w interakcje ze strukturami powierzchniowymi komórek bakterii, grzybów oraz wirusów.
Bardzo ważnym elementem obronnym przed patogenami z zewnątrz jest obecność kwasu solnego w żołądku. Rola kwasu solnego w przewodzie pokarmowym polega nie tylko na jego udziale w trawieniu pokarmu. Niskie pH pomaga zniszczyć większość chorobotwórczych mikroorganizmów wnikających do przewodu pokarmowego z żywnością. Coraz częściej dochodzi jednak do zaburzenia procesu ochronnego kwasu solnego, co jest spowodowane nadużywaniem leków na zgagę, których działanie wpływa na zobojętnianie tegoż kwasu w żołądku i treści jelitowej.
Warstwa śluzu pokrywająca światło jelita także ma istotne znaczenie w utrzymywaniu szczelności bariery jelitowej. Jest wyściółką na śluzówce, której zadaniem jest hamowanie adhezji patogenów bezpośrednio do błony śluzowej. Ma również znaczenie w odpowiedzi immunologicznej. W śluzie dochodzi do bezpośredniego kontaktu komórek układu odpornościowego w obrębie GALT (ang. gut-associated lymphoid tissue), czyli tkance limfatycznej błon śluzowych, z antygenami, takimi jak np. bakterie, składniki pokarmowe. Fizjologiczna mikrobiota jelitowa obecna w przewodzie pokarmowym i jej ciągły kontakt z GALT wywiera znaczący wpływ na kształtowanie tego typu odpowiedzi immunologicznej. Głównym zadaniem GALT jest synteza wydzielniczej immunoglobuliny A (sIgA), której produkcja jest zależna od mikrobioty jelitowej gospodarza.

GALT – CENTRUM ODPORNOŚCI

Głównym elementem układu odpornościowego jelit jest GALT, czyli tkanka limfatyczna jelit. Znajduje się tam około 70–80% komórek wytwarzających immunoglobuliny w organizmie. Jest tam tyle samo limfocytów co w śledzionie, a co piąta komórka błony śluzowej jelit jest limfocytem. GALT jest główną częścią układu odpornościowego błon śluzowych, czyli MALT (ang. mucosa-associated lymphoid tissue). W GALT wyróżnia się takie struktury: kępki Peyera, grudki chłonne, limfocyty oraz błony śluzowe. Kępki Peyera stanowią miejsce indukcji odpowiedzi immunologicznej i występują jako skupiska białych ciałek krwi głównie w jelicie krętym oraz czczym dwunastnicy1 . Kępki Peyera zawierają grudki limfatyczne, w których przeważają limfocyty B. W obszarach między grudkami występują przede wszystkim limfocyty T, które pokryte są zewnętrzną warstwą komórek nabłonkowych zawierających wyspecjalizowane komórki M (ang. M cells lub microfold cells). Komórki M pobierają różne antygeny ze światła jelita (np. antygeny bakteryjne) i przekazują je leżącym głębiej komórkom: makrofagom i komórkom dendrytycznym, które prezentują antygeny limfocytom T. Grudki chłonne są kolejną strukturą GALT; zostały opisane jako skupiska 100–200 limfocytów zlokalizowanych wzdłuż jelita cienkiego, choć występują również w okrężnicy. Stanowią miejsce indukcyjne dla śluzówkowej odpowiedzi immunologicznej. Swoją budową przypominają kępki Peyera, ponieważ do 70% populacji komórek stanowią w nich limfocyty B1 . Ścisła współpraca limfocytów B i pomocniczych limfocytów T umożliwia przekształcenie tych pierwszych w komórki plazmatyczne – główne źródło wydzielniczych IgA. Jedną z najważniejszych struktur GALT są błony śluzowe pokryte śluzem. Odpowiadają one za kontrolę substancji transportowanych przez komórki. Jeśli błona śluzowa jest nieuszkodzona, przenikają przez nią składniki naturalnej flory bakteryjnej. Układ odpornościowy przewodu pokarmowego odgrywa istotną rolę w odporności miejscowej oraz ogólnej organizmu. Ciągły kontakt naszej prozdrowotnej mikrobioty jelitowej z układem GALT warunkuje sprawne działanie odporności.