Autorzy licznych prac naukowych wskazują, iż w okresie ciąży organizm kobiety zmienia swoją reakcję na kofeinę, mianowicie zostaje wydłużony czas oddziaływania wspomnianego składnika diety, a także jego wydalania z organizmu.
Okazuje się również, że sama kofeina, jak i jej produkty metabolizmu swobodnie przedostają się przez łożysko do rozwijającego się w łonie matki płodu. Jaki jest wpływ kofeiny na rozwój płodu i sam przebieg ciąży? Czy istnieje bezpieczna dawka spożycia kofeiny? Czy należy wystrzegać się wszystkich produktów bogatych w kofeinę?
Źródła kofeiny w diecie
Kofeina występuje naturalnie w różnych surowcach roślinnych. Najpopularniejszym jej źródłem w diecie jest przede wszystkim kawa, w mniejszym stopniu herbata, kakao, czekolada oraz napoje typu cola czy napoje energetyzujące. Jeżeli kobieta przed zajściem w ciążę lubiła zaczynać dzień np. od filiżanki kawy lub wypijać kubek kawy w przerwie w pracy, niestety może być jej trudno zrezygnować z tego nawyku w okresie ciąży1, 2. Jednak czy faktycznie powinna wyeliminować kawę ze swojego jadłospisu, będąc w ciąży? Czy jest się czego obawiać? Jeżeli tak, to jakiej dawki kofeiny i czy tylko pochodzącej z kawy, czy z innych produktów także?
Wpływ kofeiny na przebieg ciąży
Funkcjonowanie organizmu kobiety w okresie ciąży znacznie się zmienia. Dochodzi przede wszystkim do zmian w układzie hormonalnym, co w kontekście spożycia kofeiny i jej działania wiąże się m.in. ze zmniejszeniem aktywności enzymów wątrobowych, a tym samym ze zmniejszeniem czasu połowicznego rozpadu opisywanego alkaloidu. W literaturze pojawiają się doniesienia, iż rozpad kofeiny w organizmie kobiety ciężarnej jest nawet 3 razy dłuższy niż przed zajściem w ciążę. Ponieważ zarówno kofeina, jak i produkty jej metabolizmu swobodnie przenikają przez łożysko, przyjmowanie dużych ilości tej substancji może oddziaływać na rozwijający się płód. Z tego względu, iż jego narządy, w tym wątroba, dopiero się rozwijają, wydalenie kofeiny z jego organizmu jest znacznie spowolnione, podobnie jak u matki. Niektórzy badacze wskazują, iż niekorzystny wpływ kofeiny zarówno na przebieg ciąży, jak i na rozwój płodu może być związany właśnie z podwyższeniem stężenia organicznych związków chemicznych, pochodnych tyrozyny, jakimi są katecholaminy. Wspomniany negatywny mechanizm działania miałby polegać na zakłócaniu łożyskowego przepływu krwi oraz upośledzeniu transportu ważnych dla rozwoju płodu składników. W piśmiennictwie naukowym oraz popularnonaukowym znaleźć można liczne informacje dotyczące negatywnych efektów, jakie mogą pojawić się na skutek spożywania przez ciężarne nadmiernej ilości kofeiny (większe ryzyko poronienia/przedwczesny poród, rozwój niedokrwistości u ciężarnej, niska masa urodzeniowa dziecka)1–5. Jednak czy wszystkie są prawdziwe? Czy faktycznie jest się czego obawiać?
Co dokładnie na temat negatywnych skutków nadmiernego spożycia kofeiny w okresie ciąży mówi świat nauki? Jakie są fakty, a co jest tylko przypuszczeniem?
Rozwój niedokrwistości u kobiety ciężarnej na skutek spożywania nadmiernej ilości kofeiny
Lekarze i dietetycy wskazują, iż istnieje ryzyko rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza u kobiet ciężarnych przyjmujących m.in. nadmierne ilości kofeiny, np. w postaci wypijanej kawy. Jednak na rozwój wspomnianego schorzenia składać się może wiele czynników, takich jak: niewłaściwie zbilansowana i mało urozmaicona dieta, stan zdrowia kobiety, wysycenie organizmu w żelazo przed zajściem w ciążę oraz sam przebieg ciąży. Tak więc trudno jednoznacznie wskazać, że wypijanie np. jednej kawy przez kobietę ciężarną wprowadzi ją w stan niedokrwistości z niedoboru żelaza. Choć nie da się ukryć faktu, iż wypijanie już 250 ml kawy w trakcie posiłku zmniejsza wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym człowieka nawet o ponad 70%. Uważa się, że za ów efekt odpowiedzialne są polifenole zawarte w kawie, które mają zdolność wiązania żelaza niehemowego znajdującego się w spożywanym pokarmie1–5.
Czy spożycie produktów bogatych w kofeinę, w okresie ciąży, może zwiększać ryzyko poronień?
Od wielu lat naukowcy toczą zaciętą dyskusję na temat tego, czy istnieje rzeczywisty związek pomiędzy spożyciem kofeiny w okresie ciąży a poronieniem. Zdania na ten temat są podzielone. Części specjalistów ciężko zgodzić się z głoszoną przez innych teorią. Nie widzą oni zależności między dawką spożytej kofeiny a wzrostem ryzyka poronienia. Co więcej, nie zaliczają oni kobiet ciężarnych spożywających produkty bogate w kofeinę (głównie chodzi o kawę, bo picie w ciąży napojów energetyzujących jest niewskazane) do grupy o podwyższonym ryzyku poronienia. Według tej części naukowców przy prawidłowo rozwijającej się ciąży kofeina nie powinna być czynnikiem mogącym wywołać wspomniane wyżej negatywne efekty. Jednak w literaturze można znaleźć także informacje o tym, że ryzyko utraty dziecka przez poronienie jest proporcjonalne do ilości przyjmowanej dziennie dawki kofeiny. Niektórzy sugerują, że na każde 100 mg przyjętej z diety kofeiny w okresie ciąży współczynnik ryzyka przedwczesnego jej zakończenia podnosi się o 0,22. Jednak większość naukowców zdaje sobie sprawę z faktu ograniczeń metodycznych badań, jakie wskazują na występowanie zależności pomiędzy spożywaniem nadmiernej ilości kofeiny w trakcie ciąży a poronieniem. Obecnie wspominany związek nadal dla wielu jest niejednoznaczny.
Z kolei szukając związku pomiędzy spożyciem kofeiny przez ciężarne a wystąpieniem porodu przedwczesnego, doszukać się można większej liczby badań. Okazuje się, że kobiety w okresie ciąży wypijające 5 lub więcej kaw dziennie narażają się na ryzyko przedwczesnego urodzenia dziecka. W oparciu o niezależne metaanalizy badań epidemiologicznych ginekolodzy i dietetycy zalecają, by spożycie kofeiny w okresie ciąży nie przekraczało 300 mg/dobę. Jednak najlepszym rozwiązaniem byłaby rezygnacja z przyjmowania produktów będących jej źródłem1–6.
Jaki jest spożywania kofeiny w okresie ciąży na masę urodzeniową noworodka?
W literaturze można znaleźć wyniki badań wskazujące na występowanie zależności pomiędzy masą urodzeniową noworodka a spożyciem kofeiny przez kobiety ciężarne. Szacuje się nawet, że przyjęcie każdego dnia w okresie ciąży więcej niż 200 mg kofeiny może wiązać się ze zmniejszeniem masy urodzeniowej noworodka nawet o 70 g. W jeszcze innej pracy można doszukać się doniesień, iż wypicie przez kobietę ciężarną 2 filiżanek kawy dziennie zmniejszy masę ciała dziecka o 15 g, a wypicie ponad 5 filiżanek – o ok. 50 g (naturalnie, porównując wyniki do kobiet niespożywających kawy w okresie ciąży). Jednak istnieje grupa badaczy niebędących zwolennikami wspomnianych wcześniej teorii; ich badania nie wykazują na istnienie związku pomiędzy spożyciem kofeiny (w postaci kawy) w okresie ciąży a wzrostem lub spadkiem masy urodzeniowej noworodka. Według nich wszystko jest zależne od indywidualnych fizjologicznych predyspozycji ciężarnej, przede wszystkim metabolizmu kofeiny2–10.
Czy istnieje dawka kofeiny, jaką można określić za bezpieczną dla kobiet w okresie ciąży?
Okazuje się, iż wpływ kofeiny na rozwój płodu i sam przebieg ciąży tak naprawdę może być uzależniony przede wszystkim od ilości kofeiny spożytej w ciągu dnia przez kobietę w ciąży. Kolejnym ważnym czynnikiem jest szybkość metabolizmu opisywanego alkaloidu w organizmie przyszłej mamy.
Większość badań wskazuje, że przyjmowanie przez kobiety w ciąży dawki kofeiny większej niż 300 mg/dobę (w jednej filiżance kawy znajduje się średnio do 150 mg kofeiny) może stać się niebezpieczne dla rozwijającego się w jej łonie dziecka. Jednoznaczne wnioski wymagają jednak wielu badań dotyczących skutków działania kofeiny dostarczanej organizmowi w okresie ciąży. Profilaktycznie lekarze i dietetycy zalecają ograniczenie wypijania kawy w okresie ciąży1–10.
