Cukrzyca mitochondrialna jest insulinoniezależną cukrzycą o charakterze monogenowym. Ten typ cukrzycy nazywany jest również zespołem MIDD (ang. maternally-inherited diabetes and deafnes).
MIDD związany jest z mutacją w obszarze genu mitochondrialnego. Mutacja ta dotyczy genu kodującego mitochondrialne tRNA. Cukrzyca mitochondrialna jest dziedziczona w matczynej linii, współwystępującej z upośledzeniem słuchu1, 4.
Cukrzyca mitochondrialna najczęściej występuje w populacji japońskiej − 1,5% wszystkich rozpoznań1. Cechuje ją istotny defekt wydzielania insuliny. Najczęstszą przyczyną choroby jest mutacja punktowa w pozycji 3243 w obrębie genu dla tRNA leucyny. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej wynikają z narastającego defektu sekrecji insuliny, czego przyczyną jest zmniejszone wydzielanie adenozynotrójfosforanu (ATP, adenosine triphosphate) w komórkach beta zawierających zdefektowane mitochondria. Pod wpływem zmniejszenia średnicy kanałów potasowych następuje zmiana potencjału błonowego, która jest sygnałem do wydzielania insuliny. W MIDD mechanizm ten nie funkcjonuje prawidłowo przez defektywną funkcję mitochondriów, w wyniku czego stężenie ATP ulega zmniejszeniu2. Cukrzyca mitochondrialna cechuje się łagodnym przebiegiem w okresie wczesnej dorosłości, ale również i w późniejszym wieku. Ze względu na szerokie spektrum wieku, w jakim rozpoznaje się cukrzycę oraz na obraz kliniczny, zachorowanie na cukrzycę mitochondrialną może być mylone z cukrzycą typu 1 bądź typu 22, 3.
Jak wskazuje literatura2, z rozpoznania wynika, że kilkanaście procent chorych z mutacją 3243 charakteryzuje się głęboką hipoinsulinemią, w związku z czym wymagają wdrożenia insulinoterapii. Fenotyp ten został nazwany MIDD1, zaś klasyczna postać, łagodniejsza − MIDD2. Z biegiem czasu większość chorych wymaga stosowania insulinoterapii. Cukrzycy towarzyszy powolna obustronna utrata słuchu, czemu niekiedy towarzyszy makulopatia siatkówki2, 7. Częstotliwość występowania cukrzycy u osób z mutacją 3243A->G wynosi powyżej 85%, zaś wiek pacjentów mieści się między 11 a 68 rokiem życia. Objawy towarzyszące temu typowi cukrzycy są następujące: niedosłuch (powyżej 75% pacjentów), dystrofia plamki żółtej, bóle głowy, udary, karłowatość, miopatia, atrofia kory mózgowej, otyłość typu brzusznego, niewydolność serca, niewydolność nerek, zaparcia, zaburzenia wchłaniania. Obserwuje się również występowanie depresji i schizofrenii. U pacjentów chorujących na cukrzycę mitochondrialną występuje zmniejszenie komórek β, niedobór insuliny, czego konsekwencją jest rozwój cukrzycy. Jednocześnie obserwuje się niezmienność wrażliwości komórek docelowych na insulinę lub nieznaczne obniżenie ich wrażliwości. Niedosłuch/utrata słuchu spowodowana jest deficytem energetycznym w komórkach budujących prążek naczyniowy (ang. stria vascularis), które zawierają dużą ilość mitochondriów. Cukrzyca o podłożu mitochondrialnym może być związana również z innymi mutacjami punktowymi w obszarze genów kodujących mitochondrialne tRNALeu (3256C→T, 3264T→G, 3254C→G i 3271T→C), tRNALys (8296A→G, 8344A→G i 8356T→C), tRNAArg (10438A→G), tRNASer (12258C→A) i tRNASer (14709T→C)1, 2.
Z mutacją 3243 współistnieje również zespół MELAS (ang. mitochondria encephalopathy, lactic acidosis and stroke-like episodes). Zespół MELAS jest jedną z najczęściej spotykanych chorób mitochondrialnych. Aktualnie występuje około 30 rodzajów mutacji w obszarze mtDNA, które znajdują się w kodujących genach tRNA. Najczęściej (80% przypadków) spotykaną mutacją jest punktowa mutacja 3243A-> G w genie mitochondrialnym, który koduje tRNALEu. Objawy, które towarzyszą zespołowi MELAS, zazwyczaj ujawniają się między 2 a 10 rokiem życia i przejawiają się napadami padaczki, stanami zagubienia, nawracającymi wymiotami, bólami głowy, psychozą, utratą słuchu, a także karłowatością i polineuropatią1, 2. Inne objawy towarzyszące MELAS są następujące: kwasica mleczanowa, miopatia, zaburzenia neuropsychiatryczne. Warto wiedzieć, że mimo wspólnego mianownika, MIDD i MELAS stanowią zupełnie odrębne choroby. W zespole MELAS leczeniem pierwszego rzutu są leki zwiększające sekrecję insuliny oraz wdrożenie insuliny. Stosowanie metforminy, z uwagi na mitochondrialny moment uchwytu tego leku i teoretycznie większe obciążenie ryzykiem kwasicy mleczanowej, powinno być ostrożne. Ponadto leczenie metforminą, ze względu na znaczny defekt w wydzielaniu insuliny, należy uznać za mało skuteczne2, 5.
Leczenie dietetyczne
Leczenie dietetyczne w cukrzycy mitochondrialnej powinno być zbliżone do zaleceń ogólnych w innych typach cukrzycy. Z uwagi na współistniejącą otyłość u pacjentów pożądana jest utrata masy ciała. W tym celu stosuje się diety redukcyjne dostosowane indywidualnie do stanu chorego. Chorzy powinni być zachęcani do przestrzegania zasad prawidłowego żywienia, z uwzględnieniem kontrolowania ilości spożywanych węglowodanów w całodziennej diecie oraz w poszczególnych posiłkach, a także ograniczenia spożywania produktów zawierających łatwo przyswajalne węglowodany, w tym cukry dodane, oraz zadbania o regularność posiłków. Pacjenci powinni unikać nadmiaru spożywania cukrów prostych. Ilość węglowodanów w diecie wg aktualnych zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego6 powinna być dostosowana indywidualnie do potrzeb chorego. Główne ich źródło powinny stanowić produkty zbożowe (pełnoziarniste), zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym. Zawartość błonnika powinna wynosić od 25 do 40 g/d. Szczególnie zalecaną frakcją błonnika pokarmowego są frakcje rozpuszczalne, takie jak: pektyny, beta-glukany. W przypadku większości pacjentów tłuszcze nie powinny przekraczać 35% wartości energetycznej całej diety. Tłuszcze nasycone nie powinny być spożywane w większym udziale niż 10% wartości energetycznej diety, tłuszcze jednonienasycone powinny stanowi 10−15% wartości diety, zaś wielonienasycone 6−10%, w tym kwasy omega-6: 5−8%, omega-3: 1−2%. Zawartość cholesterolu powinna stanowić mniej niż 300 mg/d. Z uwagi na współistniejącą u wielu chorych niewydolność nerek podaż białka powinna być dostosowana do stopnia wydolności nerek. Suplementacja u pacjentów, u których nie stwierdza się niedoborów, nie jest wskazana6.
